با نزدیک شدن شب های احیا چون شناخت نسبت به دعا، و آداب و برکات آن؛ آمادگی خاصی به انسان دست می دهد، بد نیست با دانستنی های دعا آشنا شویم؛ امید است آن حال ویژه که برای دعا های مستجاب نیز است، برای همگان وجود آید و مراد همگان برآورده بخیر گردد.
اهمیت دعا و آداب آن
اهمیت و ارزش دعا و آثار آن به قدرى روشن و آشکار است, که حتى دانشمندان بیگانه از اسلام هم, براساس هدایت فطرى, به این مسإله اشاره کرده و دعا را عامل حرکت و از ضرورىترین نیازهاى بشر دانسته و آن را داروى درمان حتى براى دردهاى جسمى شمرده اند, و در زمان ما در حال پایه گذارى مطب هایى هستند که طبیبان تربیت شده در این فن حتى سخت ترین بیمارى هاى جسمى را از این طریق معالجه کنند.
دعا امرى ضرورى و فطرى است
دعا که امرى است ضرورى و فطرى, مسإله ایست که خداوند به آن دستور داده, و از اخلاق انبیاى بزرگ الهى قلمداد شده, و انسان با دعا, شایستگى گرفتن عطاى حق را پیدا مى کند.
دعا خواستن است, و خواستن اگر حقیقت داشته باشد, انسان با کمال شوق دنبال تحقق آن حرکت مى کند.
شعر
بیا تا بر آریم دستى ز دل
که نتوان درآورد فردا ز گل
برآرد تهى, دست هاى نیاز
ز رحمت نگردد تهیدست باز
دعا در قرآن
قرآن مجید, با دستور به دعا, استکبار و خود دارى از انجام آن را باعث سقوط در جهنم مى داند.
و قال ربکم ادعونى إستجب لکم ان الذین یستکبرون عن عبادتى سیدخلون جهنم داخرین6;
پروردگار شما گفته است: مرا بخوانید تا (دعاى) شما را بپذیرم.
کسانى که از عبادت من تکبر مى ورزند بزودى با ذلت وارد دوزخ مى شوند.
قرآن و دعا
قرآن چند مسإله در باره ى دعا ذکر کرده است که از این قرار است:
1 ـ گشایش کارها در پرتو دعا
دعا را علت گشایش کارها, و نجات از هر هم و غم و رنجى مى داند, و در ضمن این مسإله, از بعضى از دعا کنندگان گلایه کرده مى فرماید, به وقت گرفتارى با کمال زارى دعا مى کنید و استجابت آن را به سختى از خدا مى طلبید و با پروردگار عهد و پیمان مى بندید که در صورت نجات شکرگزار حق شوید, ولى پس از نجات از گرفتارى, به شرک که ظلم بزرگى است باز مى گردید!!
(( قل من ینجیکم من ظلمات البر والبحر تدعونه تضرعا وخفیه لئن إنجانا من هذه لنکونن من الشاکرین. قل الله ینجیکم منها ومن کل کرب ثم إنتم تشرکون7;
بگو: چه کسى شما را از تاریکى هاى خشکى و دریا رهایى مى بخشد؟! درحالى که او را با حالت تضرع (و آشکارا) و در پنهانى مى خوانید; و(و مى گویید:) اگر از این (خطرات و ظلمت ها) ما را رهایى بخشد, از شکرگزاران خواهیم بود )).
بگو: ((خداوند شما را از اینها, و از هر مشکل و ناراحتى, نجات مى دهد; ولى بازهم شما براى او شریک قرار مى دهید. (و راه کفر مى پویید.))).
2 ـ دعا ویژگى صالحان
دعا را از کارهاى پسندیده و علامت بندگان صالح مى داند, و آنان را در همه ى شئون حیات با این واقعیت عالى همراه و هماهنگ معرفى مى کند.
(( انهم کانوا یسارعون فى الخیرات ویدعوننا رغبا ورهبا وکانوا لنا خاشعین8;
چرا که آنان (خاندانى بودند که) همواره در کارهاى خیر به سرعت اقدام مى کردند; و در حال بیم و امید ما را مى خواندند; و پیوسته براى ما (خاضع و) خاشع بودند)).
3 ـ دعا و اجابت آن
در صورت تحقق شرایط دعا, اجابت را لازمه دعا مى داند, و مسإله اجابت دعا را هم خاص حضرت حق دانسته, و از بندگان الهى مى خواهد به این معنا توجه داشته باشند.
(( واذا سإلک عبادى عنى فانى قریب إجیب دعوه الداع اذا دعان فلیستجیبوا لى ولیومنوا بى لعلهم یرشدون9;
و هنگامى که بندگان من, از تو درباره ى من سوال کنند, (بگو:) من نزدیکم;
دعاى دعاکننده را, به هنگامى که مرا مى خواند, پاسخ مى گویم. پس باید دعوت مرا بپذیرند, و به من ایمان بیاورند تا راه یابند (و به مقصد برسند ))).
4 ـ دعا و جلب توجهات الهى
قرآن به این نکته ى بسیار مهم توجه مى دهد, که اگر دعا نبود, روى توجهى از جانب خداوند به بندگان نمى شد.
(( قل ما یعبوا بکم ربى لولا دعاوکم10;
بگو: پروردگارم براى شما ارجى قایل نیست اگر دعاى شما نباشد)).
5 ـ فطرى بودن دعا و فراموشکارى انسان
قرآن مجید دعا را براى بشر امرى فطرى و ضرورى مى داند, چه این که انسان در دریایى از محدودیت ها و گرفتارى ها و مشکلات و رنج ها دچار است, و براى رهایى از این امور, چاره اى جز دعا به پیشگاه حضرت او ندارد, و دعا را در این زمینه عامل هدایت و آشنایى با خدا دانسته, در عین این حال عده اى را پس از دعا نسبت به حضرت حق فراموشکار و ناسپاس مى داند.
(( واذا مس الناس ضر دعوا ربهم منیبین الیه ثم اذا إذاقهم منه رحمه اذا فریق منهم بربهم یشرکون11;
هنگامى که رنج و زیانى به مردم برسد, پروردگار خود را مى خوانند و توبه کنان به سوى او باز مى گردند; اما همین که رحمتى از خودش به آنان بچشاند, بناگاه گروهى از آنان نسبت به پروردگارشان مشرک مى شوند)).12
روایات و دعا
دعا و آثار آن در زندگى به اندازه اى مهم است که محدث مشهور شیعه, ثقه الاسلام کلینى در کتاب با عظمت اصول کافى نزدیک به شصت باب در زمینه دعا مطرح کرده است, که به قسمتى از آن ابواب اشاره شود:
فضیلت دعا
الف : برترین عبادت
قلت لا بى جعفر (ع): ((إى العباده إفضل؟ فقال: ما من شىء افضل عند الله عزوجل من ان یسئل ویطلب مما عنده وما إحد إبغض الى الله عزوجل ممن یستکبر عن عبادته ولا یسئل ما عنده13;
راوى مى گوید: به امام باقر عرض کردم برترین عبادت کدام است؟ فرمود چیزى نزد خداوند افضل از این نیست, که از او آنچه نزد اوست درخواست شود, و کسى نزد خداوند مبغوض تر نیست از انسانى که از عبادت حق کبر ورزد, و از آنچه نزد اوست نخواهد)).
میسر مى گوید: حضرت صادق (ع) به من فرمود: در پیشگاه حضرت حق دعا کن و مگو کار از کار گذشته, آنچه مقدر شده همان مى شود و براى دعا اثرى نیست.
همانا نزد خداوند عزوجل منزلت و مقامى است که به آن نتوان رسید مگر به دعا و گدایى, اگر بنده اى دهان خود را ببندد و دعا نکند, چیزى نصیبش نمى شود, پس دعا کن تا به تو عنایت شود, اى میسر هیچ درى نیست که کوبیده شود مگر این که امید آن هست که به روى کوبنده باز شود.14
عن ابى عبدالله (ع) قال: (( من لم یسئل الله عزوجل من فضله فقد افتقر15;
امام صادق (ع) فرمود: هر که از فضل خداوند درخواست نکند, بیچاره و فقیر گردد)).
سیف تمار گوید: از امام صادق (ع) شنیدم, که مى فرمود: بر شما باد به ملازمت دعا, زیرا به هیچ چیز مانند آن به خداوند نزدیک نشوید, و هیچ حاجت کوچکى را به خاطر کوچکى اش رها نکنید, زیرا آن کس که حاجات کوچک به دست اوست, همان کس است که حاجات بزرگ به دست اوست.16
عن ابى عبدالله (ع) قال: (( قال امیرالمومنین (ع): احب الاعمال الى الله عزوجل فى الارض الدعإ وافضل العباده العفاف قال: وکان امیرالمومنین رجلا دعإ17;
ب : محبوب ترین اعمال
امام صادق (ع) فرمود: امیرالمومنین مى فرماید: محبوب ترین اعمال در روى زمین نزد خداوند, دعا است, و بهترین عبادت پاکدامنى است, و امیرالمومنین مردى بود که دعایش بسیار بود)).
ج: دعا, اسلحه ى مومن
عن ابى عبدالله(ع) قال: قال رسول الله (ص):
(( الدعإ سلاح المومن وعمود الدین و نور السماوات والارض18;
امام صادق (ع) مى گوید: پیامبر (ص) فرمود: دعا سلاح مومن و پایه دین, و روشنى آسمان ها و زمین است)).
و نیز حضرت صادق (ع) فرمود: امیرالمومنین فرمود: دعا کلیدهاى نجات و گنجینه هاى رستگارى است, و بهترین دعا آن دعایى است که از سینه ى پاک و دلى پرهیزکار برآید, و وسیله ى نجات در مناجات است و نجات انسان به اخلاص اوست, و چون فزع و بى تابى سخت شود پناهگاه خدا است.
عن ابى عبدالله (ع) قال: (( الدعإ انفذ من السنان الحدید19;
امام صادق (ع) فرمود: دعا از نیزه ى تیز نافذتر است)).
برکات دعا
الف : دفع بلا و قضا با دعا
عن ابى عبدالله (ع) قال: (( ان الدعإ یرد القضإ وقد نزل من السمإ وقد ابرم ابراما20;
امام صادق (ع) فرمود: دعا قضائى را که از آسمان نازل شده برمى گرداند, اگرچه آن قضا به سختى مبرم و محکم شده باشد)).
کان على بن الحسین (علیهماالسلام) یقول: ((الدعإ یدفع البلإ النازل وما لم ینزل21;
حضرت على بن الحسین (علیهماالسلام) مى فرمود: دعا بلائى را که نازل شده و نازل نشده دفع مى کند)).
مصداق این روایت در قرآن مجید,
قوم یونس اند, که بلاى الهى تا بالاى سر آنان آمد ولى به راهنمایى آن عالم ربانى به بیابان رفته و سر بر خاک مذلت نهادند, و از پیشگاه خداوند درخواست رد بلا کردند و درخواست آنان اجابت شد!
ب : دعا, درمان هر دردى
عن علإ بن کامل قال: ((قال لى ابو عبدالله(ع): ((علیک بالدعإ فانه شفإ من کل دإ22;
علإ بن کامل مى گوید: حضرت صادق (ع) به من فرمود: بر تو باد به دعا که دعا درمان هر دردى است)).
آرى, دعا درمان هر دردى است. وقتى دل به حضرت محبوب بسته شود, و جان, آیینه ى اوصاف معشوق گردد, و آدمى در رحمت را از هر سو به سوى خود باز ببیند, و قلب بر اثر اتصال, مالامال از امید گردد, روح داراى قدرت و تسلط و مالکیت شود, و به هنگام هجوم دردها على الخصوص دردهاى معنوى, از محبوبش به وسیله ى دعا درخواست رد بلا و شفاى مرض کند. و محبوب هم بیمارى او را هرچه باشد شفا خواهد داد.
بخش خاطره های دعایی
در این جا مناسب است به سه قضیه ى آموزنده به اختصار اشاره کنم.
کمک گرفتن از بیدار دل و صاحب نفس
اول: دوستى داشتم عاشق دین, و دل سوز مسائل الهى, داراى هفتاد سال عمر, به من گفت: وقتى که عمرم قریب به ده سال بود, گرفتار تب سوزنده ى سختى شدم, طب و طبیب از علاجم عاجز شد, پدرم مرا در آغوش گرفت, و نزد سیدى بیدار دل و صاحب نفس برد, و داستان رنج مرا براى او باز گفت, آن مرد زنده دل سرى به جانب آسمان برداشت, آنگاه روى به من کرد و گفت: اى تب سوزنده! او را رها کن, لحظه اى نگذشت که تب مرا رها کرد و تا این زمان که هفتاد سال از عمرم گذشته تب به سراغم نیامده!!
کمک گرفتن از مقدسات
دوم: فرزند مرحوم محدث قمى برایم نقل کرد, پدرم دچار چشم درد شدیدى شد, اطباى عراق از علاجش عاجز شدند, روزى از مادرم خواست کتاب کافى را به او بدهد, کتاب را از دست همسرش گرفت و گفت: این کتاب, مایه از اهل بیت رسول الله (ص) دارد, و امکان ندارد خداوند به وسیله ى مالیدن این کتاب به چشم, مرا از درد دیده خلاص نکند, چشم به حق دوخت و با دلى سوخته کتاب کافى را بر چشم مالید, دیده ى او از درد رهایى یافت!
کمک گرفتن از ابزار نوشتن آثار اهل بیت (ع)
سوم: باز همو نقل کرد: پدرم دچار مرض سختى شد, و دارو نسبت به او از اثر افتاده بود, پس از رنج بسیار به مادرم گفت: این انگشتان من سال هاست, آثار اهل بیت را مى نویسد, اگر اثر الهى در این انگشتان نباشد باید آن را قطع کرد, ظرفى پاک آورد و مقدارى آب در کنار آن گذاشت, آن مرد الهى, انگشتانش را در آن ظرف گرفت و آب بر روى آن ریخت و آن آب را در حالى که به سبب آن از خداوند طلب شفا مى کرد خورد و بیمارىاش بر طرف شد.
شرائط استجابت دعا
پاکى دل و زبان شرط استجابت دعا
در صورتى دعاى دعا کننده بالا مى رود و دعایش به هدف اجابت مى رسد که با دل و زبانى پاک خداى خود را بخواند, باید نفس او الهى باشد, به معاصى الهى نزدیک نگردد و از آنچه او را از خدا دور مى کند اجتناب ورزد. ممکن نیست کسى با قلب سلیم و با زبانى پاک از خداى رحیم چیزى را بخواهد و آن چیز به مصلحت او باشد و خدا آن را رد کند و دست رد به سینه او بزند. لذا دعا کننده قبل از دعا باید در صدد تحصیل دو چیز باشد: 1 ـ دل پاک و قلب سلیم 2 ـ زبان پاک
دعاى دعا کننده مستجاب است
عن ابى عبدالله (ع) قال: (( الدعإ کهف الاجابه کما ان السحاب کهف المطر23;
امام صادق (ع) فرمود: دعا خزانه و گنجینه اجابت است, چنانچه ابر مخزن باران است)).
حضرت صادق (ع) فرمود:
(( ما ابرز عبد یده الى الله العزیز الجبار الا استحیا الله عز و جل ان یردها صفرا حتى یجعل فیها من فضل رحمته ما یشإ فاذا دعا احدکم فلا یرد یده حتى یمسح على وجهه و راسه24;
هیچ بنده اى دست بدرگاه خداى عزیز و جبار نگشاید, جز این که خداى عزوجل شرم کند که آن را تهى برگرداند, تا این که از فضل و رحمت خود آن دست را پر کند, پس هرگاه یکى از شما دعا کرد, دستش را بر نگرداند تا آن را به سر و روى خود بکشد)).
یک سؤال و پاسخ آن راجع به دعا
چرا بسیارى از دعاها به اجابت نمى رسد؟!
این شبهه را به چند وجه مى توان پاسخ گفت:
اول ـ این که وعده ى خداوند مشروط به مشیت است,
و آیه 41 از سوره ى انعام که مى فرماید: اگر بخواهم اجابت مى کنم بر همین نکته دلالت مى کند.
دوم ـ این که مقصود از اجابت که خداوند و حجج او فرموده اند توجه و استماع دعا است, یعنى فورا شنیده مى شود و مورد توجه قرار مى گیرد, ولى ممکن است بنا به مصالحى در دادن حاجت بنده تإخیر کند.
سوم ـ این که اجابت, مشروط به خیر بودن حاجت براى دعا کننده است, بنده از خدا حاجتى را طلب مى کند در حالى که عالم به جمیع مصالح, یا مفاسد درخواست خود نیست, همچنین از آینده, پیامدها و تبعات آن به طور کامل آگاهى ندارد. ولکن خداوند عالم مطلق است و همه چیز را مى داند و بر طبق مصلحت بنده اش, حاجات بندگان را عطا مى فرماید.
آداب دعا
1- لزوم حضور قلب در دعا
سلیمان بن عمرو قال: (( سمعت ابا عبدالله (ع) یقول: ان الله عزوجل لا یستجیب دعإ بظهر قلب ساه فاذا دعوت فاقبل بقلبک ثم استیقن بالاجابه25;
سلیمان بن عمرو مى گوید, شنیدم حضرت صادق (ع) فرمود: خداوند دعایى که از دل غافل باشد مستجاب نمى کند, پس هرگاه براى دعا به پیشگاه مقدس او روى آوردى با دل توجه کن و یقین داشته باش که قلبى که در دعا مشغول مولاست دعایش مستجاب مى شود)).
و نیز دعا کننده لازم است داراى رقت قلب باشد, و دعاى کسى که قلب با قساوت دارد مستجاب نیست.
عن ابى عبدالله (ع) قال: ((ان الله عزوجل لا یستجیب دعإ بظهر قلب قاس26;
امام صادق (ع) فرمود: خداوند دعائى که از روى دل سخت و با قساوت باشد, مستجاب نمى کند)).
2 - پافشارى و اصرار در دعا
عده اى از مردم دعا را سبک مى شمارند. اولا خیلى ساده و با شتاب و عجله دعا مى کنند, ثانیا بدون در نظر گرفتن مصلحت اجابت آن را مى خواهند, در این باب ائمه بزرگوار مى فرمایند: در دعا اصرار و پافشارى داشته باشید, و اجابت آن را مشروط به مصلحت خویش از جانب خدا و در گرو وقت لازم براى اجابت بدانید.
عن ابى عبدالله (ع) قال: ((ان الله عزوجل کره الحاح الناس بعضهم على بعض فى المسئله واحب ذلک لنفسه, ان الله عزوجل یحب ان یسإل ویطلب ما عنده27;
امام صادق (ع) فرمود: خداوند دوست ندارد مردم در انجام حاجت دیگر به همدیگر اصرار ورزند, ولى این اصرار و الحاح را براى خودش دوست دارد, او مى خواهد که از او بخواهند, و آنچه نزد اوست از او خواهش کنند)).
عن ابى جعفر (ع) قال: (( لا والله لا یلح عبد على الله عزوجل الا استجاب الله له28;
امام باقر (ع) فرمود: بخدا سوگند هیچ بنده اى به درگاه خداى عزوجل اصرار نورزد جز اینکه خداوند دعایش را مستجاب فرماید)).
3 - بیان حاجات در دعا
وجود مقدس حضرت حق, به تمام غیب و شهود و آنچه گذشته و آنچه هست و آنچه خواهد آمد, به تمام جهات آگاه و عالم است, و حاجات مشروعه بنده و آنچه را عبد مى خواهد براى حضرت او آشکار است, ولى خداوند علاقه دارد که عبد به وقت دعا, حاجاتش را به زبان بیاورد.
عن ابى عبدالله (ع): (( ان الله تبارک وتعالى یعلم ما یرید العبد اذا دعاه ولکنه یحب ان تبث الیه الحوائج فاذا دعوت فسم حاجتک وفى حدیث آخر قال: ان الله عزوجل یعلم حاجتک وما ترید ولکن یحب ان تبث الیه الحوائج29;
امام صادق (ع) فرمود: خداوند تبارک و تعالى مى داند که بنده اش بوقت دعا چه مى خواهد. ولى دوست دارد که حاجت ها به درگاهش گفته شود, پس هرگاه به دعا برخاستى حاجتت را بگو, و در روایت دیگرى آمده: خداوند حاجت و خواسته ات را مى داند, ولى دوست دارد حاجات خود را به درگاهش بازگو کنى)).
ارزش دعاى پنهان
عن ابى الحسن الرضا (ع) قال: ((دعوه العبد سرا دعوه واحده تعدل سبعین دعوه علانیه30;
حضرت رضا (ع) فرمود: یک دعاى عبد در پنهانى مساوى با هفتاد دعاى آشکار است)).
سرش این است, که دعاى در پنهان به خلوص و اخلاص و پاکى در نیت نزدیک تر است, و عمل هرچه خالص تر باشد قیمت و ارزشش بیشتر است.
ارزش اشک ریختن به درگاه حق
گریه براى خدا و در راه خدا و بر مصایبى که در راه خدا به اولیاى خدا رسیده عملى نیک و پسندیده است.
قرآن مجید, گریه براى خدا را از علایم عاشقان حق مى داند:
(( واذا سمعوا ما إنزل الى الرسول ترى إعینهم تفیض من الدمع مما عرفوا من الحق یقولون ربنا آمنا فاکتبنا مع الشاهدین31;
و هر زمان آیاتى را که بر پیامبر (اسلام) نازل شده بشنوند, چشم هاى آنها را مى بینى که (از شوق,) اشک مى ریزد, به خاطر حقیقتى که دریافته اند; آنها مى گویند: ((پروردگارا! ایمان آوردیم; پس ما را با گواهان (و شاهدان حق, در زمره ى یاران محمد) بنویس)).
4 - داشتن حالت گریه وقت دعا
گریه به وقت دعا از ارزش خاصى برخوردار است, و اشک چشم که نشانى از صفاى باطن است, آدمى را به رحمت حضرت حق نزدیک کرده و از بار گناهان سبک مى کند.
امام صادق (ع) مى فرماید: (( ما من شىء الا و له کیل او وزن الا الدموع فان القطره منها تطفى بحارا من نار فاذا اغرورقت العین بمائها لم یرهق وجهه قتر و لا ذله فاذا افاضت حرمها الله على النار و لو ان باکیا بکا فى امه لرحموا32;
براى هر چیز پیمانه و وزنى است مگر گریه, که یک قطره اش دریاهایى از آتش را خاموش سازد, و چون اشک در دیده حلقه بزند, چهره صاحبش خوارى و ذلت نبیند, و چون بر رخسار بریزد, بر آتش دوزخ حرام گردد, و اگر هر آینه در امتى یک نفر گریان باشد همه ى آنان مورد ترحم قرار مى گیرند)).
عن ابى جعفر قال: ((ما من قطره احب الى الله عزوجل من قطره دموع فى سواد اللیل مخافه من الله لا یراد بها غیره33;
امام باقر (ع) فرمود: قطره اى نزد خداوند محبوب تر از آن قطره اشکى که در تاریکى شب از ترس خدا بریزد و جز خدا چیز دیگرى منظور نداشته باشد, نیست)).
قلت لا بى عبد الله (ع): اکون ادعو فاشتهى البکإ و لا یجیئنى و ربما ذکرت بعض من مات من اهلى فارق و ابکى فهل یجوز ذلک فقال نعم فتذکرهم فاذا رققت فابک و ادع ربک تبارک و تعالى یعط34;
اسحاق بن عمار مى گوید: به حضرت صادق (ع) عرض کردم, من دعا مى کنم و میل دارم گریه کنم, ولى گریه ام نمى آید, و چه بسا به یاد برخى از مردگان خانواده ام مى افتم پس رقت مى کنم و اشک مى ریزم, آیا این کار درست است؟ فرمود آرى آنها را به یاد آر و چون رقت کردى گریه کن و پروردگار تبارک و تعالى را بخوان و به درگاه حضرتش دعا کن)).
5 - ستایش خدا قبل از دعا
حارث بن مغیره مى گوید: حضرت صادق (ع) فرمود: مبادا چون یکى از شما بخواهد از پروردگار خویش چیزى از حاجات دنیا و آخرت مسئلت کند, بدان مبادرت ورزد, مگر این که قبل از آن به ستایش او و صلوات بر پیامبر (ص) دعایش را آغاز کند, سپس حاجات خود را بخواهد .35
ستایش خدا پیش از درخواست
محمد بن مسلم گوید: حضرت صادق (ع) فرمود: همانا در کتاب امیر المومنین (ع) است, که ستایش پیش از درخواست است, پس هرگاه خداى عزوجل را خواندى و به درگاهش دعا نمودى او را تمجید کن, عرض کردم: چگونه تمجیدش کنم؟ فرمود: مى گویى:
((یا من هو اقرب الى من حبل الورید, یا فعالا لما یرید, یا من یحول بین المرء وقلبه, یا من هو بالمنظر الاعلى, یا من هو لیس کمثله شىء36;
اى کسى که از رگ گردن به من نزدیک ترى, اى کسى که هرچه را بخواهى انجام دهى, اى کسى که میان انسان و دلش حائل شوى, و اى کسى که در برترین نظراندازهایى, و اى آن که بمانندش چیزى نیست)).
6 - دسته جمعى دعا کنید
حضرت صادق (ع) مى فرماید: هیچ چهل نفرى براى دعا نزد هم اجتماع نکنند و خداى عزوجل را در کارى نخوانند جز این که خداوند دعاى آنها را مستجاب کند, پس اگر چهل نفر نبودند,بلکه فقط چهار نفر بودند, نزد هم جمع شوند, و ده بار خداى عزوجل را بخوانند, خداوند دعایشان را اجابت کند, و اگر چهار نفر هم نباشند و یک نفر باشد که چهل مرتبه خدا را بخواند, خداى عزیز جبار دعایش را اجابت کند37.
7 - براى همه دعا کنید
عن ابى عبدالله (ع) قال: (( قال رسول الله(ص): اذا دعا احدکم فلیعم فانه اوجب للدعإ38;
امام صادق (ع) از رسول اکرم (ص) نقل مى کند: هرگاه یکى از شما دعا کرد, همه را دعا کند, زیرا به اجابت نزدیک تر است)).
8 - از تأخیر در اجابت نهراسید
احمد بن محمد بن ابى نصر مى گوید: به حضرت رضا(ع) عرض کردم:
قربانت شوم من چند سال است از خداوند حاجتى خواسته ام, از تإخیر اجابتش در دلم شبهه و نگرانى آمده, فرمود: اى احمد! مبادا شیطان بر دلت راهى باز کند, تا تو را به میدان ناامیدى ببرد,
همانا امام باقر (ع) فرمود: هر آینه مومن از خدا حاجتى بخواهد, و اجابت آن تإخیر افتد, این تإخیر براى محبوبیت آواز و صداى گریه او در نزد خداست, سپس فرمود: به خدا سوگند آنچه خداى عزوجل براى مومنین از آنچه خواهند پس انداز کند, بهتر است براى آنان از آنچه زود عطا شود, دنیا مگر چه اندازه ارزش دارد؟ امام باقر مى فرمود: سزاوار است دعاى مومن در حال آسایش همانند دعاى او در حال سختى باشد, و آنچه به او داده شد او را از دعا سست نکند, پس تو از دعا خسته مشو, زیرا دعا در نزد خدا منزلتى بس بزرگ دارد.
امام در ادامه فرمودند:
بگو بدانم اگر من به تو چیزى گفتم به آن اعتماد دارى؟ عرض کردم: فدایت گردم اگر به گفته ى شما اعتماد نکنم پس به گفتار چه کسى اعتماد کنم, با این که شما حجت خداوند بر خلق او هستى؟.
فرمود: پس تو به خدا و وعده ها و گفتارهاى او اعتمادت بیشتر باشد, زیرا خداوند به تو وعده ى اجابت داده است, یا این که اجابت دعاى تو به موعدى واگذار شده است.
آیا خداوند در قرآن مجید نفرموده است:
(( و هنگامى که بندگان من, از تو درباره ى من سوال کنند, (بگو:) من نزدیکم; دعاى دعاکننده را, به هنگامى که مرا مى خواند, پاسخ مى گویم)).39
و یا فرمود: از رحمت خدا نومید نشوید40 .
و یا فرمود: خداوند وعده ى آمرزش و فزونى به شما مى دهد.41
پس تو به خداى عزوجل اعتمادت از دیگران بیشتر باشد و در دل خود جز خوبى راه مده که آمرزیده هستى.42
حضرت صادق (ع) مى فرماید: همانا مومن خداوند را در حاجتش بخواند, و خداى عزوجل مى فرماید: اجابت او را به تإخیر اندازید که به صدا و دعاى او شوق دارم, چون روز قیامت شود خداى عزوجل فرماید: اى بنده ى من! مرا خواندى و من اجابت دعایت را به تإخیر انداختم, اکنون به جاى آن تإخیر, ثواب تو چنین و چنان است,
سپس حضرت صادق (ع) فرمود: مومن آرزو مى کند اى کاش هیچ دعایى از او در دنیا مستجاب نمى شد, به خاطر آن ثوابى که در آخرت مى بیند.
8 - شروع دعا با صلوات بر پیامبر و اهل بیتش (علیهم السلام)
عن ابى عبدالله (ع) قال: (( کل دعإ یدعى الله عزوجل به محجوب عن السمإ حتى یصلى على محمد وآل محمد43;
امام صادق (ع) فرمود: هر دعایى که خداوند عزوجل به آن خوانده شود از رفتن به آسمان محجوبست تا صلوات بر محمد و آل محمد فرستاده شود)).
امام صادق (ع) فرمود: ((من کانت له الى الله عز و جل حاجه فلیبدا بالصلاه على محمد و آله ثم یسال حاجته ثم یختم بالصلاه على محمد و آل محمد فان الله عز و جل اکرم من ان یقبل الطرفین و یدع الوسط اذا کانت الصلاه على محمد و آل محمد لا تحجب عنه44;
هرگاه کسى به درگاه خداى عزوجل حاجتى دارد, باید با صلوات بر محمد و آلش شروع کند, سپس حاجت خود را بخواهد, و در آخر هم به صلوات بر محمد و آل محمد پایان دهد, زیرا صلوات بر محمد و آل محمد محجوب نیست)).
وقتى شما به دعاهاى سیدالساجدین, امام, زین العابدین در صحیفه سجادیه نظر کنید ملاحظه مى فرمایید که آن حضرت دعاهاى خود را با صلوات آغاز کرده اند. و این مطلب به صورت مکرر در صحیفه سجادیه به چشم مى خورد.
9 - (رعایت) اوقات اجابت دعا
حضرت صادق (ع) فرمود: ((اطلبوا الدعإ فى اربع ساعات عند هبوب الریاح و زوال الافیإ و نزول القطر و اول قطره من دم القتیل المومن فان ابواب السمإ45;
در چهار وقت دعا کنید: هنگام وزش بادها, هنگام ظهر, به وقت آمدن باران و هنگام ریخته شدن خون مومن, زیرا در این اوقات درهاى رحمت حق باز مى شود)).
و نیز حضرت صادق (ع) فرمود:
(( یستجاب الدعإ فى اربعه مواطن فى الوتر و بعد الفجر و بعد الظهر و بعد المغرب46;
در چهار مرحله دعا به اجابت مى رسد: در نماز وتر, و پس از سپیده دم, و بعد از ظهر و بعد از مغرب)).
حضرت صادق (ع) از امیرالمومنین (ع) نقل مى کند:
(( اغتنموا الدعإ عند اربع عند قرإه القرآن و عند الاذان و عند نزول الغیث و عند التقإ الصفین للشهاده47;
در چهار مورد دعا را غنیمت بدانید, به وقت قرائت قرآن, هنگام اذان, وقت باران و وقت برخورد صف حق علیه کفر در میدان جهاد)).
امام صادق (ع) فرمود:
(( اذا اقشعر جلدک و دمعت عیناک فدونک دونک فقد قصد قصدک48;
هرگاه بدنت لرزید, و اشکت ریخت, پس امیدوار باش که به تو توجهى شده است)).
دانستنی هایی در مورد دعا
آنان که دعایشان مستجاب مى شود
عن عیسى بن عبدالله القمى قال: ((سمعت ابا عبدالله(ع) یقول: ثلاثه دعوتهم مستجابه: الحاج فانظروا کیف تخلفونه, والغازى فى سبیل الله فانظروا کیف تخلفونه, والمریض فلا تغیظوه ولا تضجروه49;
عیسى بن عبدالله قمى از حضرت صادق(ع) روایت مى کند: سه دسته اند که دعایشان مستجاب است:
آنکس که به حج رود, پس دقت کنید که با بازماندگانش چگونه رفتار مى کنید, آنکه به جهاد در راه خدا رود, پس مواظب رفتارتان با بازماندگانش در غیاب او باشید. سوم بیمار, پس او را به خشم نیاورید و دلتنگش نکنید ((مبادا به شما نفرین کند)).
و نیز حضرت مى فرماید: پدرم فرمود:
(( تفتح عند هذه خمس دعوات لا یحجبن عن الرب تبارک و تعالى دعوه الامام المقسط و دعوه المظلوم یقول الله عز و جل لانتقمن لک و لو بعد حین و دعوه الولد الصالح لوالدیه و دعوه الوالد الصالح لولده و دعوه المومن لاخیه بظهر الغیب فیقول و لک مثله50;
پنج دعا است که از پیشگاه حضرت حق برنگردد:
دعاى رهبر و پیشواى عادل,
دعاى ستمدیده که خدا در حقش فرموده: هر آینه انتقامت را مى گیرم اگر چه پس از زمانى طولانى باشد,
دعاى فرزند صالح براى پدر و مادر,
دعاى پدر صالح براى فرزند,
دعاى مومن براى برادر مومن در پشت سر او که خدا فرماید: براى تو باد مانند آن)).
آنان که دعایشان به اجابت نمى رسد
امام صادق (ع) مى فرماید: چهار کس هستند که دعایشان به اجابت نرسد:
1ـ مردى که در خانه خود نشسته و مى گوید: خدایا به من روزى برسان, به وى گفته مى شود, آیا به تو دستور نداده ام که دنبال روزى بروى؟
2ـ مردى که زنى دارد و براى راحت شدن از آزار غیر قابل تحمل او به زن نفرین کند. که به او گفته شود اختیار طلاق و رها کردن او به دست تست, اینجا جاى نفرین نیست.
3ـ مردى که مال روزى او شده و او آن را از بین برده و فاسد کرده و اکنون مى گوید, خدایا به من روزى ارزانى دار, به او گفته مى شود, آیا به تو دستور میانه روى ندادم, آیا به تو دستور اصلاح مالت را ندادم, سپس حضرت به آیه ى شصت و هفتم سوره ى فرقان استشهاد کرد51.
4ـ مردى که مالى را بدون شاهد و گواه به دیگرى وام دهد, سپس به انکار مدیون برخورد کند و براى دریافت طلب از مدیون منکر به درگاه خدا دعا کند و از او استمداد جوید, که به او گفته شود: آیا به تو دستور ندادم به هنگام دادن وام شاهد بگیر.
