مقدمه مسابقات حدیثی و روایی
برای ایام عید برکاتی است از جمله «صله ارحام» که راجع به انجام آن زیاد سفارش شده و بر ترک آن سرزنش به عمل آمده و نیز آشتی با کسانی که خدای ناکرده، دچار قهر و جدائی شده اند. در این فرصت در ذیل این صفحه به نمونه روایات موضوع سفارش به آشتی و نیز احادیث مرتبط با علم و دانش، و تعلیم آن که لازمه مسابقه است، اشاره خواهیم داشت، انشاء الله.
ابتدا به عنوان های مربوط به مسابقه توجه فرمائید.
اهداف مسابقه حدیثی و روایی
چنانچه در نحوه اجرای مسابقه ها، یاد آور شدیم، هدف از این طرح آشنایی هر چه بیشتر مردم با آموزه های دینی؛ موجود در روایات است. توضیح این موضوع را، در برکات مسابقات روایی پیگیری کنید.
نمونه ای از برکات مسابقه های روایی، همراه با خاطره ها
هنگام مطالعه و گفتگوی روایی، ضمن آشنایی با سخنان معصومان علیهم السلام، با بسیاری از عوامل و موجبات و اسباب دخیل در امور زندگی از قبیل دانش های مربوطه به زندگی؛ مثل:روان شناسی و مردم شناسی، برخوردار می شویم، که با ضمیمه مطالعه های تاریخی، که بعضاَ پیشگویی معصومان علیهم السلام را دربر دارد؛ می توان چگونگی بستر سازی لازم برای آیات، حکایت ها و داستان های آمزنده را، بدست آورد.
البته شرط توفیق «نورانیت دل» برای برداشت، راهکار های زندگی، رعایت آداب خواندن و شنیدن حدیث است،
در خاطرات زندگانی علامه امینی رحمت الله علیه آمده، با اینکه روی تحت بیمارستان بستری بود و حال خوشی نداشت، موقعی که شنید کسی از سند حدیث «لولاک لما خلقت الافلاک» پرسش می کند، فورا پاهایش را جمع کرد و به همراهش گفت من را بنشانید چرا که وقتی حدیث معصوم (ع) قرائت می شود، باید ادای احترام شود.این خاطره عبرت آموز رعایت ادب هنگام تلاوت قرآن و بیان روایات معصومان (ع) را می طلبد.
نحوه انجام مسابقه احادیث و روایات معصومان (ع)
نحوه انجام این مسابقه نیز به این صورت است که پس از اتمام رقابت حدیثی یکی از موضوعات را سوژه سخن قرار داده و با استفاده آنچه از داشته های خود که «شنیده اید یا مطالعه داشته اید و به خاطر سپرده اید » و در آرشیوه خود قرار داده اید،از قبیل: آیات، سخن دانشمندان، خاطرات داستان ها طنز ها اشعار و ... قبلا پر بار و بروز رسانی کرده، و با آنها آموزه های دینی را به دیگران یاد دهید، تا از برکات دنیوی و اخروی «مداد العلما افضل من دماء الشهدا» برخوردار شوید.
اگر آرشیوی هم تا کنون نداشته اید، هم اکنون دست به قلم یا کامپیوتر شده، سریع آرشیوی موضوعی برای یاد داشت برداری، تهیه کرده و موضوعات مختلف را جستجو کنید و هر کدام را در جایگاه خود قرار دهید.
یاد آوری پایانی
لازم به تذکر اینکه : با احادیث، مسابقات گوناگونی می توان برگزار کرد ، از قبیل این مسابقات.
1- مسابقه روایتی در این موضوع زکر کنید
2 - اگر مسابقه شبیه «مشاعره موضوعی» باشد، که دو نفر پاسخگوی هم باشند.
طرف مقابل در موضوعی حدیثی می خواند و طرف مقابل نیز در همین موضوع روایتی می آورد.
3 - مسابقه مراد و مفهوم گویی حدیث. که فرد اول در موضوعی حدیثی می خواند و طرف مقابل باید مراد حضرت (ع) از این حدیث را بیان کند. و برعکس.
4 – یک نفر حدیث را می گوید: دیگران مستند قرآنی آن را می آورند.
5 – مستند سازی حدیث ها؛ که یک نفر حدیثی را می گوید: دیگران ستند قرآنی آن را می آورند.
6 - و بلأخره مسابقات همسو، که همین موضوع حدیثی را با، حافظان موضوعی آیات قرآن ، شعر و ... به رقابت می پردازند.
نمونهروایات مناسب عید و مسابقه
قهر و آشتی
اهمیت آشتی کردن و سرزنش آن که، تن به آشتی ندهد
قالَ الصّادقُ (ع) :
مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ رَجُلٌ یبْدَؤُهُ أَخُوهُ بِالصُّلْحِ فَلَم یُصَالِحْه.
امام صادق (ع) فرمودند:
ملعون است، ملعون است کسی که برادرش با وی از در صلح و آشتی درآید و او آشتی نکند. وسائل الشیعه، ج ۱۶ ، ص ۲۸۰
سفارش به سبقت گرفتن در آشتی
قالَ رسولُ الله (ص) :
لَایَحِلُّ لمُِسْلِمٍ أَنْ یَهْجُرَ أَخَاهُ ثَلَاثَةَ أَیّامٍ وَ السَّابقُِ یسَْبقُِ إلِىَ الجَْنةَِّ.
پیامبر خدا (ص) فرمودند:
برای مسلمان جایز نیست که بیش از سه روز با برادر مسلمانش قهر کند و آن که زودتر از در آشتی درآید، زودتر به بهشت وارد خواهد شد. وسائل الشیعه، ج 12 ، ص 263
نمونه مستند سازی ضرب المثل ها:
از این حدیث شریف این ضرب المثل « تا تنور داغه، نان را بچسبان» برداشت می شود.
می گویند تا دیر نشده و تنور داغه، نان را بچسبان، یعنی اگر مشکلی پیش آمده، زود از دل طرف، در بیاور، همچنین اگر دوست ؛ خویشی که .... روی خوش نشان داد، سخت گیر مباش، چرا که آشتی کردن و کینه ها را کنار گذاشتن، به خصوص در میان سالی، کار ساده ای نیست.
بنابراین، اگر کسی از درِ آشتی درآمد و دست دوستی دراز کرد و دستش را پس زدیم، بی شک کار ناجوانمرده ای کرده ایم.
و فراموش نشود که : خداوند دست ناجوانمردان را نمی گیرد.
نمونه بکار گیری تمثیلات:
تمثیل پخت نان (مرتضوی)
بیشتر نانوایان دلشان می خواهد نان برشته و دوست داشتنی تحویل مشتری بدهند، اما بعض اوقات نان نامرغوب در نمی آید نانوا دو باره تلاش می کند تا در نان بعدی جبران کند، در دوستی هم، گاهی کم و کاستی پیش می آید، در عالمَ رفاقت نیز احیانا میان دو رفیق، قضیه ای منجر به کدورتی می شود و با هم قهر می کنند البته این مسئله ای طبیعی است؛ باید سعی شود تا دوستی سرده نشده دوباره رفاقت، با آشتی احیا شود، اما اگر این قهر، فرسایشی شد و ادامه یافت، موضوعی توجیه ناپذیر است.
در آموزه های دینی آمده : خداوند دوست ندارد کدورت میان بندگانش ادامه پیدا کند و هر که برای رضای خدا پیش قدم شود و دست آشتی دراز کند، خدا او را راحت تر و زودتر روانة بهشتی خواهد کرد.
موجبات تداوم دوستی و رفاقت
لازمه ارتباط خوب، با مردم، داشتن اخلاق و خوش خویی است.این مسئله را از زبان امام علی (ع) بخوانید.
ستایش چهره باز و لزوم حفظ ظاهر
اندوه پنهان و شادی پیدا
قالَ علیٌّ (ع) : بشِْرُ المُْؤْمنِِ فیِ وَجْههِِ وَ حُزْنهُُ فیِ قلَبْه.
امام علی (ع) فرمودند: شادی مؤمن در چهره اش است و اندوه او در دلش. غررالحکم، ح ۱۵۵۶
نمونه دیگری از بکار گیری تمثیلات:
تمثیل چهره شیر و خرگوش (مرتضوی)
دو حیوان شیر و خرگوش، با اینکه هر دو حیوانند، اما یکی خشن و ... بر عکس خرگوش، آرام، بطوری که گویا با آدم حرف می زند، خو شرویی نیز چنین است، که هم دل خود شخص را خرّم می کند و هم دل دیگران را. بر خلاف آن، ترُش رویی که هم خود طرف ناراحت است و هم دیگران را افسرده می کند.
بگذاریم دیگران با نگاه به ما، غم هایشان را فراموش کنند، نه اینکه به یاد غصه هایشان بیفتند.
سفارش به گشاد ه رویی با دیگران
قالَ علیٌّ (ع) : إذا لقَیتُمْ إخْوانکَُمْ فتَصَافحَُوا وَ أظَْهِرُوا لهَُمُ البْشِاشَۀَ وَ البْشِْرَ، تتَفََرَّقُوا وَ ما عَلیَکُْمْ منَِ الوْأَْزارِ قدَْ ذَهَبَ.
امام علی (ع) فرمودند:
هرگاه با برادران خود روبه رو شدید، دست بدهید و خو شرویی و گشاده رویی نشان دهید؛ دراین صورت تا هنگامی که از هم جدا می شوید، گناهانتان ریخته است. وسائل الشیعه، ج ۱۲ ، ص ۲۲ ۵
شاید هر روز چشممان به آشنایی می افتد؛اما نهایتاً با گفتن سلام از کنار او عبور می کنیم. بیاییم با برادران ایمانی خود، مهربا نتر و صمیمی تر رو به رو شویم.
چرا که : گرمای محبت برادرانه، گناهان را ذوب می کند.
برکات گشاد ه رویی
ستایش خوش خوهای انس گیر
قالَ رسولُ الله(ص) خِیارُکمْ أَحَسِنُکمْ أَخْلَاقاً، اَلَّذِینَ یَأْلِفُونَ وَ یؤُْلفَُونَ.
پیامبر خدا (ص) فرمودند:
بهترین های شما خو شخوترین های شما هستند، آنان که هم خودشان با دیگران انُس می گیرند و هم دیگران با آنان.
تحف العقول، ص 45
نمونه سوم از بکار گیری تمثیلات:
تمثیل تحفه و سوغات (مرتضوی)
وقتی در محلی وارد می شوى، همه به تو خیره خواهن شد، مگر موقعی که سوقاتی در دست داشته باشی، این را بدان که «سوغات همیشه گی» همراه داشتن چهره باز است، به بیان دیگر: انسان در ابتدا به راحتی نمی تواند با هر کسی ارتباط برقرار کند؛ اما اگر روی خوش و رفتار گرم را از طرف مقابل مشاهده کند، او هم دل می سپرد و راه آشنایی هموار می شود.
باید دانست : اُنس و الفت، میوۀ شیرین خو ش خُلقی و خوش برخوردی است.
خوش برخوردی
جوانِ خوش اخلاق
ستایش خوشرویی : امام صادق علیه السلام:
اِعلَمى اَنَّ الشّابَّ الحَسَنَ الخُلُقِ مِفتاحٌ لِلخَیرِ، مِغلاقٌ لِلشَّرِّ وَ اِنَّ الشّابَّ الشَّحیحَ الخُلُقِ مِغلاقٌ لِلخَیرِ مِفتاحٌ لِلشَّرِّ؛
بِدان که جوانِ خوش اخلاق، کلید خوبى ها و قفل بدى هاست و جوانِ بد اخلاق، قفل خوبى ها و کلید بدى هاست.
امالى (طوسى) ص 302، ح 598
از این رو می بینیم این خصلت نیک در سخنان پیامبر (ص) ستوده شده:
برترین اخلاق
شبیه رسول خدا :
قالَ رَسولُ الله (ص) : إنَّ أشَبهََکُمْ بی، أحْسَنکُُمْ خُلقْا.ً
پیامبر خدا (ص) فرمودند:
شبیه ترین شما به من، خوش خُلق ترین شماست.
وسائل الشیعه، ج 12 ، ص 151
پیامبر نازنین ما، خوش خُلق ترین مردم بودند.از همه صبورتر، مهربا نتر، دلسوزتر و با گذشت تر بودند.
وقتی خوش اخلاق هستی،شبیه پیامبر می شوی.
بنابر این : همیشه شبیه پیامبر بمان.
عوارض بد اخلاقی
همه از دستش خسته می شوند
نمونه جامعه شناسی در روایات:
قالَ عَلیٌّ (ع) : منَْ ساءَ خُلقُْه، ملَهَُّ أهَْلهُ.
امام علی (ع) فرمودند:
هر کس بد اخلاق باشد، خانواده اش از او خسته شوند.
غررالحکم، ح 5715
نمونه چهارم از بکار گیری تمثیلات:
تمثیل منظره کریه (مرتضوی)
نظر کردن به منظره کریه، برای انسان زدگی، ایجاد می کند. شبیه این منظره کریه بد اخلاقی است، اگر گاهی چند دقیقه کنار، فرد بداخلاقی بنشینی، خسته می شوی و می خواهی هرچه زودتر از او جدا شوی. وای به آن روزی که بخواهی با او زندگی کنی.
خو ش اخلاق که باشی، همه از همنشینی با تو لذت می برند.
بنابر این : سعی کن خوش اخلاق باش.
برای رسیدن به مقامات دنیوی و اخروی تلاش لازم است.
استفاده از فرصت ها، برای آخرت
نمونه روایات تفسیری :امام على علیه السلام:
فی قَولِ اللّه عَزَّوَجَلَّ «وَ لاَ تَنسَ نَصیبَکَ مِنَ الدُّنیا» : لا تَنسَ صِحَّتَکَ وَ قُوَّتَکَ وَ فَراغَکَ وَ شَبابَکَ وَ نَشاطَکَ اَن تَطلُبَ بِهَا الخِرَةَ؛
درباره آیه شریفه «سهم خود را از دنیا فراموش مکن» : [یعنى] سلامتى، توانایى، فرصت،جوانى و شادابى ات را فراموش مکن، تا با آن ها، آخرت را به دست آورى.
سوره قصص، آیه 77 ؛ معانی الاخبار ص325
نمونه پنجم از بکار گیری تمثیلات:
تمثیل اندوخته ارزی :
وقتی مهلت ماندن در دیگر کشورها و فرصت کسب و کار به پایان می رسد، نوبت شمارش سودها می شود،اندوخته خرده را جدا می کند، و لی درشت ها را اول می شمارد، لیکن افسوس برای کسی است که همه در آمد هایش را خرج کرده و اندوخته ای ندارد، بیچاره حساب چه چیز را بکند. پایان عمر و فرسودگی بدن و زمان حسابرسی الهی که می رسد، بد حال کسی است که توشه از عمر خود برای آخرت نیندوخته از خدا خواهش می کند دوباره برگردد و لی فرصت دیگر بر نمی گردد.
یادت باشد : سهم خود را از دنیا فراموش مکن.
بر گرفته از: مجموعه روایات موضوعی استاد الهی دام عزه
نمونه فرصت ها در روایات
نعمت سلامتى، توانایى، جوانى و شادابى؛ همه فرصت هایی است برای تلاش و فعالیت؛ بطوری که انسان ها معمولا در ناتوانی حسرت این فرصت ها را می خورند . در حدیث پیامبرخطاب به صحابی باوفایش اباذر آمده است.
لزوم بهره گیرى صحیح از نعمت هاى خداوند
«یا اَباذَرٍّ؛ اِحْفَظْ ما اُوصیکَ بِهِ تَکُنْ سَعیداً فىِ‌الدُّنْیا وَالاْخِرَةِ. یا اَباذَرٍّ، نِعْمَتانِ مَغْبوُنٌ فیهِما کَثیرٌ مِنَ النّاسِ: الصِّحَةُ وَالْفَراغُ.
یا اَباذَرٍّ، اِغْتَنِمْ خَمْساً قَبْلَ خَمْس، شَبابَکَ، قَبْلَ هِرَمِکَ وَصِحَتَکَ قَبْلَ سُقْمِکَ وَ غِناکَ قَبْلَ فَقْرِکَ وَ فَراغَکَ قَبْلَ شُغْلِکَ وَ حیوتَکَ قَبْلَ مَوْتِکَ»
اى ابوذر؛ به نصیحت من عمل کن تا در دو جهان سعادتمند گردى. اى ابوذر؛ بسیارى از مردم در مورد دو نعمت مغبون هستند و از آن قدردانى نمى‌کنند: یکى نعمت تندرستى و دیگرى نعمت فراغت (و آسایش).
اى ابوذر؛ پیش از آنکه پنج چیز به تو روى آورد، پنج چیز را غنیمت شمار: جوانى را پیش از پیرى، تندرستى را پیش از بیمارى، توانگرى را پیش از پریشانى، فراغت را پیش از گرفتارى و زندگى را پیش از مرگ.
از جمله استفاده های بهینه از فرصت کمک به نیاز مندان و انجام کار خیر با نیت خوب است.
احسان و نیکوکاری
برکات احسان و نیکوکاری : کلید گنجینۀ عمر
قالَ الصّادقُ (ع) : منَْ حَسُنَ برُِّهُ فیِ أهلبیَتْهِِ، مُدَّ فیِ عُمُرِه.ِ
امام صادق (ع) فرمودند:
هرکس با خانوادۀ خود نیکوکار باشد، عمرش افزون شود.
الأمالی شیخ طوسی، ص ۲۴۵
کوتاهی و بلندی عمر انسان، عللی طبیعی دارد که در جای خود بیان شده است. علاوه بر این ها، عوامل دیگری در افزایش عمر دخالت دارد که از سِنخ مسائل جسمی و طبی نیست.
این عوامل، در ظاهر، با عمر انسان رابطه ای ندارند؛ اما در نصوص دینی، جزو عوامل فزایندۀ عمر هستند.
یکی از این عوامل، نیکوکاری با خانواده است. کسی که اهل خانواده داری است، فرصت بیشتری برای زندگی خواهد داشت.
موانع قبولی احسان
قالَ علیٌّ (ع) : الَمَْطَلُ وَ المَْنُّ مُنکَِّدَا الْإحْسَانِ.
امام علی (ع) فرمودند:
تعلل ورزیدن و منت گذاشتن، احسان را ناگوار می کند.
غررالحکم، ح 8923
گاهی در عمل به وعده ای که به همسرت داده ای، آن قدر تعللّ می کنی که ذوق و شوق او را از بین می بری. یا اینکه به او محبتی کرده ای و به هر بهانه ای، آن را به رخ او می کشی. این ها شیرینی محبتت را از بین می برد و گاهی آن را در کام همسرت تلخ می کند.
آری : حیف است محبتت ناگوار شود
از جمله احسان ها، نیکی برتر یعنی آموختن حدیث به نوجوانان است
امام صادق علیه السلام :
بادِروا أَحداثَکُم بِالحَدیثِ قَبلَ أَن تَسبِقَکُم إِلَیهِمُ المُرجِئَةِ؛
به آموختن حدیث به نوجوانانتان پیش از آن که منحرفین آنان را گمراه سازند، اقدام نمائید.
تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان) ج8، ص111، ح30
امام صادق علیه السلام :
عَلَیکَ بِالحداثِ فَإنَّهُم أَسرَعُ إلى کُلِّ خَیرٍ؛
نوجوانان را دریاب زیرا که آنان سریع تر به کارهاى خیر روى مى آورند. کافى، ج8، ص93، ح66
نمونه ششم از بکار گیری تمثیلات:
تمثیل دست روی ران زدن، کودک، موقع نماز
اثرپزیری و تقلید کودک از مادر و (اطرافیان)، منکر ندارد،از باب مثال، دست روی زانو زدن موقع نماز توسط مادر، باعث شده بود دختر بچه، فکر کند این حرکت نیز جزو اجزاء نماز است در صورتی که اشاره مادر برای دست نزدن به سماور داغ بوده از این رو باید از آموزش عملی که قرآن هم به آن اشاره دارد غافل نباشیم.« کونوا دعا الناس بغیر السنتکم»
بهترین زمان آموختن
پرهیز از آموزش تحمیلی :امام على علیه السلام :
لاتَقسِروا أَولادَکُم عَلى آدابِکُم فَإنَّهُم مَخلوقونَ لِزَمانٍ غَیرِ زَمانِکُم؛
آداب و رسوم خود را به فرزندانتان تحمیل نکنید زیرا آنان براى زمانى غیر از زمان شما آفریده شده اند.
شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج20، ص267، ح 102
بر گرفته از: پیام های چهارده معصوم، استاد احمد صادقی اردستانی
خادم موحدان عالم مرتضوی
